Το δίλημμα ενεργειακής ασφάλειας του Turkish Stream

Η απόφαση-βόμβα του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin τον Δεκέμβριο του 2014 να αναστείλει τον αγωγό φυσικού αερίου South Stream, ο οποίος επρόκειτο να συνδέσει την Ρωσία με τη Νοτιοανατολική Ευρώπη και να τον αντικαταστήσει με ένα νέο project υπό το όνομα Turkish Stream, έχει προκαλέσει ανησυχία στις Βρυξέλλες.

Οι φόβοι ότι ο Turkish Stream θα μπλοκάρει τον υποστηριζόμενο από την ΕΕ Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου, ο οποίος θα παρακάμπτει την Ρωσία και θα φέρνει αέριο απευθείας από την Κεντρική Ασία και τη Μέση Ανατολή, στην Ευρώπη, και θα υπονομεύσει την ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ, ίσως να είναι τραβηγμένοι και μάλλον απατηλοί εννοιολογικά. Ωστόσο το πραγματικό πρόβλημα με τον προτεινόμενο νέο αγωγό είναι πως αποτελεί μέρος ενός διλήμματος ενεργειακής ασφάλειας στο οποίο έχουν παγιδευτεί η ΕΕ και η Ρωσία.

Η κατασκευή του Turkish Stream δεν είναι γραμμένη σε πέτρα, και δεν θα αποτελέσει έκπληξη εάν το project τελικά δεν προχωρήσει. Αυτό δεν θα είναι το πρώτο ενεργειακό δίκτυο μεταφοράς στο οποίο θα δώσει μεγάλη δημοσιότητα η Μόσχα αλλά που δεν θα εφαρμόσει ποτέ. Εκτός αυτού, η οικονομική βιωσιμότητα του αγωγού ήταν αμφίβολη καθώς παραμένει ασαφές ποιος θα χρηματοδοτήσει το project, πώς θα μεταφερθεί το αέριο στην Ευρώπη, και ποια συμβόλαια αγοράς θα πρέπει να υπογράψει.

Αλλά ακόμη κι αν ο Turkish Stream ολοκληρωθεί, οι κατηγορίες ότι αποτελεί ευθεία απειλή στην στρατηγική ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ, μπορεί να αμφισβητηθεί. Ο Turkish Stream θα πρέπει να θεωρηθεί ως μια εναλλακτική δίοδος για την μεταφορά του ρωσικού αερίου, το οποίο θα παραμείνει ένα βασικό στοιχείο του ευρωπαϊκού ενεργειακού μείγματος για το προσεχές μέλλον. Παρά τις προσπάθειες για την αύξηση της διαφοροποίησης του ενεργειακού της εφοδιασμού, η ΕΕ απέχει από το να πετύχει τον στόχο της 100% ανεξαρτησίας από το ρωσικό αέριο.

Ο Robin Dunnigan, ο αναπληρωτής βοηθός για την ενεργειακή διπλωματία, έχει αναφέρει ότι ενώ η διαφοροποίηση των ενεργειακών πόρων θα πρέπει να προωθηθεί, η Ρωσία θα μπορούσε να παραμείνει ένας κύριος προμηθευτής φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Πιο πρόσφατα, ο Mario Mehren, διευθύνων σύμβουλος της γερμανικής εταιρείας παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου Wintershall, η οποία έχει στενές επαφές με την Gazprom, υποστήριξε ότι η ευρωπαϊκή ενεργειακή ασφάλεια είναι πιθανή με τη Ρωσία μόνο από τη στιγμή που η Ρωσία αποτελέσει ένα αναπόσπαστο μέρος της παροχής ενέργειας στη Δυτική Ευρώπη.

Επιπλέον, δεδομένου του ενεργειακού τοπίου της ΕΕ και της δυναμικότητας του υπάρχοντος δικτύου αγωγών, υπάρχει άπλετος χώρος τόσο για τον Turkish Stream όσο και για τον Νότιο Διάδρομο Φυσικού Αερίου. Το 2013,  ρωσικός ενεργειακός γίγαντας Gazprom, παρείχε στην ΕΕ 82 δισ. κυβικά μέτρα (bcm) αερίου μέσω της Ουκρανίας. Μπλόφα ή όχι, σύμφωνα με τον Alexey Miller, το αφεντικό της Gazprom, η εταιρεία θα αναστείλει τις παραδόσεις αερίου στην Ευρώπη μέσω αυτής της διαδρομής, μέχρι το 2019. Ως αποτέλεσμα, η ΕΕ χρειάζεται να εξασφαλίσει έναν εναλλακτικό και πιο ασφαλή δρόμο μεταφοράς για το φυσικό αέριο.

Ο προτεινόμενος Turkish Stream, εάν ολοκληρωθεί, θα φέρει 47 bcm αερίου ετησίως, ενώ η προβλεπόμενη δυναμικότητα του Νότιο Διαδρόμου Φυσικού Αερίου δεν θα υπερβαίνει τα 20 bcm ετησίως. Ακόμη και αν η συνολική παραγωγικότητα του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού αερίου φθάσει τα 60 bcm στο μέλλον, όπως έχει εκτιμηθεί, η πλεονάζουσα παραγωγική ικανότητα θα καλύψει τις προβλεπόμενες ανάγκες καθώς η ευρωπαϊκή ανεξαρτησία αναμένεται να αυξηθεί στις επόμενες δεκαετίες από το 64% της συνολικής ζήτησης αερίου τώρα, σε πάνω από 80%.

Εκτός από αυτό, το project του Turkish Stream δεν μπορεί να μειώσει τον ζήλο των Βρυξελλών για τη διαφοροποίηση του ενεργειακού της εφοδιασμού. Οι ποσότητες που αντιστοιχούν στην πλήρη τρέχουσα παραγωγικότητα του αγωγού Trans Adriatic, ένα project του Νότιο Διαδρόμου Φυσικού Αερίου, έχουν ήδη πουληθεί για τα επόμενα 25 χρόνια.

Η ΕΕ δεν αντιτάχθηκε στον αγωγό Nord Stream και της γερμανικής πολιτικής του πρώην Καγκελάριου Gerhard Schroder, η οποία συνέδεε τα ρωσικά πεδία αερίου με την γερμανική ενεργειακή αγορά. Πιο πρόσφατα, σειρά ευρωπαϊκών ενεργειακών εταιρειών, μεταξύ των οποίων και η Shell, προχώρησε σε μια συμφωνία με την Gazprom για να προσθέσει δύο γραμμές στον Nord Stream. Ωστόσο τα νέα δεν έπαιξαν καν στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων.

Επομένως γιατί η ΕΕ είναι τόσο εχθρική έναντι του project Turkish Stream; Πρώτον, το πρόβλημα έγκειται στην φύση της σχέσης ενεργειακής ασφάλειας μεταξύ ΕΕ-Ρωσίας, η οποία έχει χαρακτηριστικά ενός διλήμματος ασφάλειας. Καμία πλευρά δεν μπορεί να βελτιώσει την ενεργειακή της ασφάλεια χωρίς να υπονομεύσει την ασφάλεια της άλλης.

Σε αντίθεση με ό,τι θα περίμεναν οι υποστηρικτές του φιλελευθερισμού, οι στενότεροι δεσμοί στο ενεργειακό εμπόριο δεν έχουν χαλαρώσει τις οικονομικές και πολιτικές τριβές μεταξύ των δύο παραγόντων. Αντιθέτως, η ενεργειακή εξάρτηση μεταξύ της ΕΕ και της Ρωσίας έχει αυξήσει την δυσπιστία και τις συγκρούσεις μεταξύ των. Τώρα, οι σχέσεις ενεργειακής ασφάλειας έχουν γίνει ένα ζήτημα εθνικής ασφάλειας και για τις δύο πλευρές.

Η Ευρώπη είναι ιδιαίτερα ανήσυχη για την υπερβολική εξάρτηση από το ρωσικό αέριο. Οι φόβοι ότι η Μόσχα θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την ενέργεια ως πολιτικό όπλο για να εκβιάσει την Ευρώπη, έχουν επιδεινωθεί από τις διαφωνίες για το αέριο μεταξύ της Ουκρανίας και της Ρωσίας το 2006 και το 2009. Η απάντηση της ΕΕ στα εν λόγω επεισόδια συμπεριελάμβανε την προώθηση του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου, τον οποίο η Ρωσία θεωρεί μέρος μιας δυτικής στρατηγικής να υπονομεύσει τη ρωσική οικονομία και να διεισδύσει στην σφαίρα επιρροής της Ρωσίας.

Ως εκ τούτου, για την Μόσχα, ο Turkish Stream είναι μια επιλογή που θα εξασφαλίσει το ευρωπαϊκό μερίδιο της αγοράς για την Ρωσία, το οποίο είναι κρίσιμης σημασίας για τη ρωσική οικονομία. Εξάλλου, η Ρωσία εξάγει το 70% του αερίου της στην Ευρώπη, και το να αποκλειστεί η Ρωσία από την ενεργειακή αγορά της ΕΕ θα ήταν μια μεγάλη απειλή για την οικονομική επιβίωση της Μόσχας. Απαντώντας στα ρωσικά σχέδια, οι Βρυξέλλες θεωρούν τον Turkish Stream ως μια προσπάθεια να ανατραπεί ο Νότιος Διάδρομο; Φυσικού Αερίου -για αυτό και η αντίδραση της ΕΕ στα ελληνικά σχέδια να υποστηρίξει το project.

Αυτό που κάνει τον Turkish Stream διαφορετικό από τον Nord Stream είναι η στρατηγική της ελληνικής κυβέρνησης έναντι του project. Σε αντίθεση με την Γερμανία, η οποία έχει εστιάσει στα ενεργειακά και οικονομικά οφέλη του αγωγού Nord Stream, η Ελλάδα έχει χρησιμοποιήσει τον Turkish Stream ως ένα διαπραγματευτικό χαρτί στις συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις με τους διεθνείς πιστωτές της.

Η σταδιακή επαναπροσέγγιση μεταξύ Αθήνας και Μόσχας έχει προκαλέσει σειρά δημοσιευμάτων. Τα nonpapers της ελληνικής κυβέρνησης και οι δηλώσεις Ελλήνων αξιωματούχων, υποδηλώνουν ότι ο Turkish Stream θα έφερνε πολύτιμα οικονομικά και γεωπολιτικά αποτελέσματα. Τον Απρίλιο του 2015, αξιωματούχοι στην Αθήνα ισχυρίστηκαν ότι τα έσοδα από τα τέλη διέλευσης θα μπορούσαν να ανέλθουν στα 3-5 δισ. ευρώ, ένα ποσό που δεν ανταποκρίνεται στα οικονομικά δεδομένα του project.

Παράλληλα με τις διαβουλεύσεις για τον Turkish Stream, η Αθήνα έχει επανειλημμένως αμφισβητήσει τις κυρώσεις της ΕΕ που επιβάλλοντα στη Ρωσία για τις ενέργειές της στην Ανατολική Ουκρανία. Οι καταγγελίες για μια στροφή της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής προς την Ρωσία, έχουν ενταθεί από τότε που ο πρώην υπουργός Ενέργειας, Παν. Λαφαζάνης, δήλωσε πως η Ελλάδα δεν ανήκει σε καμία σφαίρα επιρροής, και ότι η κυβέρνηση θα επιδιώξει μια ανεξάρτητη πολιτική ενεργειακής ασφάλειας.

Ως αποτέλεσμα, οι ελληνικές πολιτικές, μαζί με τις ρωσικές και τις ευρωπαϊκές παρερμηνείες, έχουν ωθήσει την Μόσχα και τις Βρυξέλλες σε ένα πτωτικό σπιράλ με τα χαρακτηριστικά ενός διλήμματος ασφάλειας. Είναι συμφέρον και των δύο πλευρών να βρουν ένα τρόπο να ξεφύγουν από αυτή την παγίδα.

(Carnegie, capital.gr)

 

http://energypress.gr/news/dilimma-energeiakis-asfaleias-toy-turkish-stream