Το Αζερμπαϊτζάν στην εποχή του φθηνού πετρελαίου

Αφού απόλαυσαν μια δεκαετία ενεργειακής ευημερίας, οι ηγέτες του Αζερμπαϊτζάν πρέπει τώρα να μάθουν να επιβιώνουν σε μια εποχή φθηνού πετρελαίου. Η κατάσταση στο Νότιο Καύκασο είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού που ο πολιτικός επιστήμονας Andreas Schedler αποκαλεί "εκλογικό αυταρχισμό".

Με άλλα λόγια, πρόκειται για ένα πολιτικό σύστημα που έχει τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της δημοκρατίας, αλλά στερείται του πραγματικού πολιτικού ανταγωνισμού ή της οποιασδήποτε δημόσιας εποπτείας της κυβέρνησής του. Τα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο έχουν συντηρήσει το σύστημα αυτό για πολλά χρόνια και εξακολουθούν να δίνουν στο σημερινό καθεστώς χώρο για ελιγμούς τόσο στην εξωτερική, όσο και στην εσωτερική πολιτική. Όταν οι τιμές του πετρελαίου ήταν υψηλές, τα τεράστια κέρδη από τις εξαγωγές υδρογονανθράκων διατηρούσαν τη σταθερότητα στη χώρα. Επέτρεπαν στην κυβέρνηση να κάνει μια μεγάλη εντύπωση με τη διοργάνωση μεγάλων εκδηλώσεων κύρους όπως το Διαγωνισμό Τραγουδιού της Eurovision και τους Ευρωπαϊκούς Αγώνες, καθώς και με τη διεξαγωγή κολοσσιαίων οικοδομικών έργων.

Αλλά είναι αποκαλυπτικό ότι, όταν οι τιμές του πετρελαίου ήταν υψηλές, το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων του Αζερμπαϊτζάν από την πώληση πετρελαίου είχε επενδυθεί σε φυσικό κεφάλαιο, ενώ το ανθρώπινο κεφάλαιο (εκπαιδευτικά και πολιτιστικά προγράμματα) είχε παραμεληθεί. Για παράδειγμα, οι δαπάνες για την εκπαίδευση ανήλθαν μόλις στο 2.8% του ΑΕΠ κατά την περίοδο 2008-2012. Αυτό είναι χαμηλότερο από σχεδόν το σύνολο των μετασοβιετικών γειτόνων του Αζερμπαϊτζάν (στη Μολδαβία, το αντίστοιχο ποσοστό είναι 8.6%).

Η οικονομική κατάσταση στο Αζερμπαϊτζάν απέχει σήμερα αρκετά από το να είναι καταστροφική. Ο πληθωρισμός είναι υπό έλεγχο και η αύξηση του ΑΕΠ αναμένεται να φτάσει το 3.3% για το 2015. Ωστόσο, οι προβλέψεις για την αύξηση ήταν πολύ μεγαλύτερες και αυτό είναι μια μεγάλη πτώση από τα διψήφια ετήσια ποσοστά αύξησης που γνώρισε η χώρα κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2000.
Ο υπουργός Οικονομικών του Αζερμπαϊτζάν Samir Sharifov, παρουσίασε πρόσφατα δυσοίωνες προβλέψεις για τον προϋπολογισμό του 2016, με την πρόβλεψη ότι η τιμή του πετρελαίου θα είναι στα 50 δολάρια το βαρέλι. Δείχνουν ότι η κυβέρνηση αναμένει τα έσοδα του προϋπολογισμού να μειωθούν κατά 25,1% σε σύγκριση με το 2015 και τα έσοδα από την πώληση πετρελαίου να αντιπροσωπεύουν μόνο το 53,5% των συνολικών εσόδων (σε σύγκριση με το 65,3% του 2015 και το 66% του 2014).

Το πρώτο μεγάλο θύμα της πτώσης της τιμής του πετρελαίου ήταν το μέχρι σήμερα ισχυρό νόμισμα του Αζερμπαϊτζάν, το Μανάτ, το οποίο υποτιμήθηκε το Φεβρουάριο του 2015. Το νόμισμα έχασε το 33,5% της αξίας του έναντι του δολαρίου σε μία μόνο μέρα, προκαλώντας στιγμιαία πανικό στον πληθυσμό.

Η υποτίμηση εξέθεσε την αξιοθρήνητη οικονομική κατάσταση πολλών τραπεζών του Αζερμπαϊτζάν. Αρκετές τράπεζες αποκαλύφθηκε ότι έχουν εμπλακεί σε πιστωτικά προγράμματα μεγάλης κλίμακας, έχοντας χορηγήσει επισφαλή δάνεια αξίας εκατομμυρίων δολαρίων, καθώς και πως συμμετείχαν σε άλλες οικονομικές ατασθαλίες.

Η μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας, η Διεθνής Τράπεζα του Αζερμπαϊτζάν, δέχθηκε ένα ιδιαίτερα σκληρό χτύπημα και ο πρόεδρός της Jahangir Hajiyev έπρεπε να παραιτηθεί "εθελοντικά". Μια έρευνα έδειξε ότι η τράπεζα είχε συγκεντρώσει απλήρωτα δάνεια ύψους σχεδόν 6 δισ. Μανάτ (αξίας άνω των 7,5 δισ. δολαρίων σύμφωνα με την ισοτιμία πριν την υποτίμηση). Για αρκετά χρόνια, τα δάνεια αυτά είχαν χορηγηθεί σε διάφορους επιχειρηματίες που συνδεόταν με τον Hajiyev, ή είχαν επενδυθεί σε αμφίβολα επιχειρηματικά σχέδια.

Τα οικονομικά δεινά ενός άλλου εξαρτώμενου από το πετρέλαιο κράτους, της Ρωσίας, παρουσιάζουν για το Αζερμπαϊτζάν μια επιπλέον πρόκληση. Περισσότεροι από 1 εκατομμύριο πολίτες του Αζερμπαϊτζάν εργάζονται στη Ρωσία και το 2014 η αξία των εμβασμάτων τους ανήλθε στα 1,2 δισ. δολάρια, ακόμη και με βάση τα επίσημα στοιχεία. Αυτό συνέβαλε στη σταθερότητα του Αζερμπαϊτζάν με πολλούς τρόπους. Μεγάλο μέρος των χρημάτων χρησιμοποιήθηκε για την αγορά ακινήτων στο Αζερμπαϊτζάν. Τώρα αυτή η πηγή των μετρητών από το εξωτερικό στερεύει και η αγοραστική δύναμη των κατοίκων του Αζερμπαϊτζάν μειώνεται, όπως αναφέρεται σαφώς από την μείωση του αριθμού των πωλήσεων στην τοπική αγορά ακινήτων.

Προς το παρόν το καθεστώς του Αζερμπαϊτζάν έχει επαρκείς πόρους για να διατηρήσει το status quo. Το ερώτημα είναι για πόσο καιρό μπορεί να προστατεύει τον εαυτό του από τις αρνητικές τάσεις. Μέχρι στιγμής, η οικονομική αναταραχή στο Αζερμπαϊτζάν δεν έχει μεταφραστεί σε πολιτική αστάθεια, αν και ένας μακροχρόνιος υπουργός, ο αρχηγός εθνικής ασφαλείας Eldar Mahmudov, απολύθηκε στις 17 Οκτωβρίου.

Σε γενικές γραμμές, δεν έχει υπάρξει σχεδόν καμία αλλαγή στην κυβερνώσα ελίτ του Αζερμπαϊτζάν από τότε που ο Πρόεδρος Aliev ήρθε στην εξουσία πριν από δώδεκα χρόνια. Η ηγεσία έχει διατηρήσει τη σταθερότητα μέσω της (καμιά φορά προληπτικής) καταστολής και της αξιοποίησης της πολιτικής απάθειας του πληθυσμού. Το Αζερμπαϊτζάν σήμερα δεν έχει ισχυρή ή οργανωμένη αντιπολίτευση. Πολλοί από τους πρώην ή εν δυνάμει ηγέτες της είναι τώρα στη φυλακή.

Είναι προφανές ότι το σύστημα χρειάζεται να υποβληθεί σε κάποιου είδους πολιτική αλλαγή προκειμένου να επιβιώσει, αλλά δεν είναι σαφές αν η πολιτική ηγεσία έχει την πολιτική βούληση να κάνει σημαντικές μεταρρυθμίσεις, παρά τις επιφανειακές προσαρμογές που έχουμε δει στο παρελθόν.

Αν και η πολιτική αναταραχή είναι απίθανη αυτή τη στιγμή, η προοπτική της δυναμώνει όσο η οικονομική κατάσταση εξακολουθεί να επιδεινώνεται. Μια σημαντική οικονομική ύφεση θα μπορούσε να προκαλέσει διαμαρτυρίες των πολιτών, ειδικά στο Μπακού. Η ανεπίλυτη σύγκρουση στο Ναγκόρνο Καραμπάχ με την Αρμενία είναι επίσης μια σημαντική μεταβλητή και μπορεί να υποσχεθεί νέες αναταραχές.

Η κατάσταση της οικονομίας θα είναι το βασικό κριτήριο. Εάν οι τιμές του πετρελαίου συνεχίσουν να μειώνονται ή να παραμένουν στα σημερινά επίπεδα, η οικονομική ευημερία της πλειοψηφίας του πληθυσμού θα επιδεινωθεί. Θα γίνει πολύ πιο δύσκολη η πρόβλεψη της αντίδρασης του πληθυσμού στην αύξηση των τιμών, στη συστημική διαφθορά, στο νεποτισμό και στις μειώσεις των θέσεων εργασίας.

Ένα άλλο αρνητικό σενάριο θα διαδραματιστεί αν οι επιχειρηματικές δραστηριότητες των πολιτών του Αζερμπαϊτζάν στη Ρωσία περικοπούν. Εάν αυτοί οι επιχειρηματίες δεν μπορούν να συνεχίσουν να στηρίζουν τις οικογένειές τους στο Αζερμπαϊτζάν, θα έρθουν πίσω στο σπίτι και το πιθανότερο είναι να ενταχθούν στις τάξεις των ανέργων και δυστυχισμένων. Το Αζερμπαϊτζάν, όπως και η Ρωσία, το Καζακστάν και άλλα πρώην σοβιετικά κράτη, εισέρχεται σε άλλη μια νέα περίοδο αστάθειας. Είναι δύσκολο να προβλεφθεί το αποτέλεσμα. Αλλά φαίνεται πως οι ηγέτες του, όπως και οι ομόλογοί τους σε γειτονικά πετρελαϊκά κράτη, δεν κατάφεραν να επωφεληθούν των απροσδόκητων εσόδων τους στον τομέα της ενέργειας και να προετοιμάσουν τη χώρας για τις μελλοντικές διαταραχές.

(Carnegie, capital.gr)

 

http://energypress.gr/news/azermpaitzan-stin-epohi-toy-fthinoy-petrelaioy