Δρ. Άλεξ Παπαλεξόπουλος: Τι χρειάζεται η Ελληνική αγορά ηλεκτρισμού για να ορθοποδήσει – Ο ρόλος των ΑΠΕ και της αποθήκευσης ενέργειας

Για το σύνολο της ελληνικής αγοράς ηλεκτρισμού μίλησε στο Energia. gr ο Δρ. Άλεξ Παπαλεξόπουλος, πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της ECCO International, με έδρα το Σαν Φρανσίσκο της Πολιτείας της Καλιφόρνιας. Ο ίδιος αναφέρθηκε εκτενώς στο τι θα πρέπει να γίνει για τα προβλήματα στη χονδρεμπορική αγορά και τις ΑΠΕ, ενώ δεν παρέλειψε να αναφερθεί στις τελευταίες εξελίξεις όσον αφορά την αποθήκευση ενέργειας, παραπέμποντας στο παράδειγμα της Καλιφόρνιας.

1. Δρ. Παπαλεξόπουλε, σας ευχαριστούμε για τη συνέντευξη. Αρχικά, μιλήστε μας λίγο για την ECCO International και τι υπηρεσίες προσφέρει στην αγορά ενέργειας των ΗΠΑ και της Ελλάδας.

Είμαι πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της ECCO International, έχω διδακτορικό σε θέματα μοντελοποίησης της ενέργειας και για 25 χρόνια έχω επικεντρωθεί στους τομείς της λειτουργίας των ενεργειακών συστημάτων, της αξιοπιστίας του συστήματος, του προγραμματισμού και ελέγχου σε πραγματικό χρόνο, των πολιτικών ηλεκτρικής ενέργειας, της ρύθμισης και του σχεδιασμού ενεργειακών αγορών (φυσικών και οικονομικών).

Η ECCO International, με έδρα το Σαν Φρανσίσκο στην Καλιφόρνια, είναι μια εξειδικευμένη εταιρεία συμβούλων και λογισμικού που παρέχει υπηρεσίες σχεδιασμού αγορών ηλεκτρικής ενέργειας σε Διαχειριστές Συστήματος Μεταφοράς και Χρηματιστήρια Ενέργειας, λειτουργίας συστημάτων, έξυπνων δικτύων και αξιοπιστίας των συστημάτων σε ένα ευρύ φάσμα πελατών παγκοσμίως, κατά κύριο λόγο στις ΗΠΑ και την Ευρώπη. Κατά τα τελευταία 15 χρόνια έχουμε σχεδιάσει μερικές από τις σύνθετες αγορές ενέργειας στη Βόρεια και Νότια Αμερική, Δυτική και Ανατολική Ευρώπη αλλά και την Ασία.

Προσφέρουμε επίσης υπηρεσίες λογισμικού για την προσομοίωση των αγορών ενέργειας και του συστήματος μεταφοράς, την πρόβλεψη των αποτελεσμάτων της αγοράς, την ανάπτυξη και την προσφορά στρατηγικών και προϊόντων αντιστάθμισης κινδύνου και επενδυτικών σχεδίων για διάφορους φορείς της αγοράς συμπεριλαμβανομένων και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Επιπλέον, παρέχουμε συμβουλευτικές υπηρεσίες ενέργειας και λογισμικού στους Συμμετέχοντες στην Αγορά και στην ανάπτυξη των ΑΠΕ. Μετά από 10 χρόνια έρευνας και ανάπτυξης, έχουμε πρόσφατα καταφέρει να περιλάβουμε στην ανάλυση δίκτυα μεταφοράς σε μελέτες αξιοπιστίας συστήμάτων πολύ μεγάλης κλίμακας. Αυτή είναι μια σημαντική εξέλιξη στις μελέτες αξιοπιστίας του συστήματος, ιδίως όσο αυξάνει το επίπεδο διείσδυσης των ΑΠΕ στα Συστήματα Ηλεκτρικής Ενέργειας.

Κατά τα τελευταία 10 χρόνια έχουμε μεγάλη δραστηριότητα στην αγορά ενέργειας στην Ελλάδα. Έχουμε συμμετάσχει στο σχεδιασμό και την υλοποίηση της ελληνικής χονδρεμπορικής αγοράς από την έναρξή της. Όλοι οι μεγάλοι φορείς ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των ΔΕΣΜΗΕ, ΡΑΕ, ΔΕΗ και άλλων σημαντικών παικτών του ενεργειακού τομέα, υπήρξαν πελάτες μας κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου. Κατά τα τελευταία 4 χρόνια έχουμε ενεργοποιηθεί στην υποστήριξη της ΔΕΗ στο σχεδιασμό και την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων που επιδιώκει η τρόικα όσον αφορά την απελευθέρωση της ελληνικής αγοράς ενέργειας. Αυτό περιλαμβάνει την ανάπτυξη των σχεδίων "εκποίησης" για την πώληση λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ, το σχεδιασμό των ανταλλαγών ενέργειας, το σχεδιασμό των "εικονικών" δημοπρασιών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής, την ανάπτυξη των Κωδίκων της Αγοράς για τον ΛΑΓΗΕ και τον ΑΔΜΗΕ και τη Συμφωνία Λειτουργίας μεταξύ των δύο εταιρειών. Πρόσφατα αρχίσαμε να δουλεύουμε στον σχεδιασμό των πρώτων προθεσμιακών συμβολαίων για την αγορά ηλεκτρισμού της ΝΑ Ευρώπης για το Χρηματιστήριο Αθηνών, καθώς και για τον σχεδιασμό και τις προδιαγραφές των ενεργειακών κέντρων και των συστημάτων αγοράς για τα μη διασυνδεδεμένα νησιά της Ελλάδας.

 

2. Τα τελευταία χρόνια σε χώρες όπως η Ελλάδα έχουν αναπτυχθεί ιδιαίτερα οι ΑΠΕ και τα φωτοβολταϊκά. Παρατηρείται πλέον στη χώρα μας το φαινόμενο να παραγκωνίζουν σιγά-σιγά οι ΑΠΕ τις λιγνιτικές μονάδες παραγωγής ηλεκτρισμού, αν κρίνουμε από τα επίσημα στοιχεία του ΑΔΜΗΕ για το πρώτο επτάμηνο του έτους. Ποιες είναι οι επιπτώσεις της διείσδυσης των ΑΠΕ για το δίκτυο ηλεκτρισμού σε όρους φορτίου και τι απαιτείται για την ομαλή ενσωμάτωσή τους; Είναι η αποθήκευση ενέργειας μια ρεαλιστική λύση;

Τα κέντρα λήψης αποφάσεων για την ενέργεια σε πολλές χώρες, όπως οι ΗΠΑ και η Ε.Ε., έχουν προσφέρει γενναία κίνητρα για την μαζική διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα. Οι ΑΠΕ είναι μια αναγκαία πηγή για την μετάβαση στην οικονομία χαμηλού άνθρακα και για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Τα αιολικά και τα φωτοβολταϊκά είναι οι ταχύτερα αναπτυσσόμενες μορφές ΑΠΕ και οι ΑΠΕ με τη σειρά τους είναι το ταχύτερα αναπτυσσόμενο κομμάτι στην ενέργεια χαμηλού άνθρακα, αλλά ακόμα είναι πιο ακριβές από τα ορυκτά καύσιμα. Ως αποτέλεσμα, οι ΑΠΕ απαιτούν επιδοτήσεις με τη μορφή των εγγυημένων τιμών. Σε πολλές χώρες, οι ταρίφες αυτές είναι πιο γενναιόδωρες από όσο θα έπρεπε.

Επιπλέον, στην Ε.Ε., τα κράτη-μέλη έχουν διαφορετικούς τύπους και επίπεδα επιδοτήσεων. Αυτό καθιστά περίπλοκη την ανάπτυξη και την εναρμόνιση της ευρωπαϊκής αγοράς. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ενδιαφερονται ιδιαίτερα για την καθαρότητα των αγορών, ενδιαφέρονται όμως για το κόστος, το οποίο και αυξάνεται. Το 2010, οι Γερμανοί καταναλωτές πλήρωσαν 13,2 δις. δολάρια σε ταρίφες για τους παραγωγούς ΑΠΕ. Οι επιδοτήσεις αυτές έχουν προκαλέσει εν γένει σημαντικές στρεβλώσεις στις ενεργειακές αγορές. Δεν υπάρχει πλέον αμφιβολία ότι οι ΑΠΕ επηρεάζουν την σταθερότητα και τα οικονομικά της υπόλοιπης αγοράς ηλεκτρισμού. Η μαζική διείσδυση των ΑΠΕ στο δίκτυο έχει προκαλέσει μια σειρά από σοβαρά προβλήματα για τις κυβερνήσεις, για τους σχεδιαστές των αγορών και για τις επιχειρήσεις του κλάδου. Τα προβλήματα αυτά ανήκουν σε δύο κατηγορίες: τα προβλήματα της ενεργειακής αγοράς και τα προβλήματα του δικτύου. Τα τελευταία 5 χρόνια, δαπανήσαμε πολύ χρόνο και πόρους για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων.

Ιδίως στην πλευρά της ενεργειακής αγοράς, υπάρχει μεγάλη τριβή ανάμεσα στην δημόσια πολιτική και την οργανωμένη χονδρεμπορική αγορά. Η μαζική διείσδυση των ΑΠΕ και οι επιδοτήσεις έχουν οδηγήσει σε μια αποσύνθεση της διαδικασίας διαμόρφωσης των τιμών της αγοράς και έχουν ασκήσει πίεση στις τιμές της συμβατικής παραγωγής, όπως οι λιγνιτικές μονάδες και οι μονάδες φυσικού αερίου, οι οποίες τώρα υπολειτουργούν. Για πολλές ώρες κάθε χρόνο, η χονδρεμπορική αγορά στην Ελλάδα εκκαθαρίζεται στο μηδέν. Αυτό είναι ένα σοβαρό πρόβλημα. Επιπλέον, λόγω της αστάθειας και της μεταβλητότητας της παραγωγής των ΑΠΕ, χρειαζόμαστε ευέλικτες πηγές ενέργειας για την εξισορρόπηση του συστήματος. Οι πηγές αυτές ενέργειας είναι για παράδειγμα, οι μονάδες φυσικού αερίου, η αποθήκευση ενέργειας και η διαχείριση της ζήτησης. Ιδιαίτερα η αποθήκευση ενέργειας είναι ικανή να «αλλάξει το παιχνίδι», αλλά πρέπει πρώτα να επιλυθούν σημαντικά οικονομικά και αναπτυξιακά προβλήματα. Απαιτείται να αλλάξουμε τον υφιστάμενο ενεργειακό σχεδιασμό για να διευκολύνουμε την μαζική διείσδυση των ΑΠΕ στο δίκτυο, να δημιουργήσουμε ευέλικτα προϊόντα στην αγορά για να διαχειριστούμε την αυξημένη μεταβλητότητα και να βρούμε νέους μηχανισμούς εσόδων για τις συμβατικές μονάδες, όπως είναι οι αγορές ισχύος.

Όσον αφορά το δίκτυο, η μαζική διείσδυση των ΑΠΕ έχει προκαλέσει μεγάλα προβλήματα, τα οποία εκτείνονται από την σημαντική μείωση της ικανότητας ταχείας μεταβολής του ρυθμού παραγωγής του συστήματος (ramping capability) για την αντιμετώπιση των μεγάλων μεταβολών που συντελούνται τα πρωινά και τα απογεύματα, μέχρι τη μείωση της ικανότητας της φυσικής απόκρισης του συστήματος λόγω της απόσυρσης των συμβατικών μονάδων παραγωγής, καθώς και διάφορα άλλα προβλήματα, όπως ο περιορισμός της ικανότητας μεταφοράς ισχύος από τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής, η δυσκολία μοντελοποίησης του συστήματος καθώς και διάφορα θέματα τάσης και προστασίας του συστήματος. Όλα αυτά τα προβλήματα έχουν λύσεις, αλλά οι λύσεις δεν είναι ούτε εύκολες, ούτε φθηνές.

3. Σε ρυθμιστικό και πολιτικό επίπεδο ποιες πρωτοβουλίες πρέπει να πάρει η κυβέρνηση και η ΡΑΕ για να λυθεί το σημερινό πρόβλημα και να επεκταθούν περαιτέρω οι ΑΠΕ;

Η αγορά ενέργειας στην Ελλάδα παρουσιάζει βασικές στρεβλώσεις. Τα σημερινά δομικά προβλήματα έχουν διαβρώσει τη διαδικασία καθορισμού της τιμής της αγοράς ( price discovery) με αρνητικά αποτελέσματα για όλους τους συμμετέχοντες. H ταχεία διείσδυση των ΑΠΕ και η πολιτική για τις ΑΠΕ στην Ελλάδα οδήγησαν σε περαιτέρω διάβρωση αυτής της διαδικασίας. Για πολλές ώρες κάθε ημέρα οι τιμές της αγοράς παραμένουν σε πολύ χαμηλά επίπεδα (ακόμα και μηδέν). Το αποτέλεσμα είναι οι παραγωγοί των συμβατικών μονάδων να μην είναι σε θέση να ανακτήσουν τα κόστη τους από τη χονδρεμπορική αγορά.

Δεδομένου του ότι δεν επιτρέπονται αυτή τη στιγμή τα διμερή συμβόλαια και η χονδρεμπορική αγορά είναι ο μόνος μηχανισμός ανάκτησης κόστους, το αποτέλεσμα είναι ένα πολύ τοξικό κλίμα, το οποίο έχει συμβάλει στην στρεβλωμένη αυτή αγορά. Το τωρινό έλλειμμα στον ειδικό λογαριασμό των ΑΠΕ του ΛΑΓΗΕ είναι ακόμα μια ένδειξη των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζει η ελληνική αγορά ενέργειας. Η ανυπαρξία μιας αγοράς λιανικής και η έλλειψη διασύνδεσης χονδρεμπορικής και λιανικής είναι ένα ακόμα σημαντικό πρόβλημα.

Η κυβέρνηση και η ΡΑΕ γνωρίζουν αυτά τα προβλήματα και προχωρούν σε βήματα για την επιδιόρθωση της κατάστασης. Ο επανασχεδιασμός των εγγυημένων τιμών στις ΑΠΕ και οι προτάσεις για την αναδιαμόρφωση της χονδρεμπορική αγοράς ενέργειας είναι βήματα προς την σωστή κατεύθυνση. Η σημαντική μείωση στις ταρίφες των ΑΠΕ δεν είναι ελληνικό φαινόμενο. Πολλές κυβερνήσεις άρχισαν να μετανιώνουν για τις ακριβές δεσμεύσεις τους στις υψηλές ταρίφες για τα φωτοβολταϊκά, τώρα πλέον που τα χρήματα δεν περισσεύουν. Πολλές από αυτές προσπαθούν να μειώσουν τις ταρίφες για τα νέα έργα όσο πιο γρήγορα μπορούν με βάση το νόμο, ή ακόμα και παρανόμως.

Όμως οι αλλαγές αυτές δεν είναι αρκετές. Η Ελλάδα είναι πίσω όσον αφορά την ανάπτυξη του μοντέλου - στόχου (Τarget Μodel) για την δημιουργία και εναρμόνιση μιας πανευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας. Επίσης, πιστεύω ότι χρειάζεται στην Ελλάδα μια οργανωμένη αγορά ισχύος, αλλά και ρυθμιστικές αλλαγές που θα ενθαρρύνουν την εφαρμογή ευέλικτων δευτερευόντων ενεργειακών προϊόντων και την ανάπτυξη λύσεων για την διαχείριση της ζήτησης και την αποθήκευση ενέργειας.

Ας προειδοποιήσουμε όμως και για το τι συμβαίνει στην ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας. Για να πετύχουν τον στόχο του 2020, τα κράτη-μέλη διαπραγματεύτηκαν διαφορετικούς εθνικούς στόχους στις ΑΠΕ και τους επιτράπηκε να συνεχίζουν να επιδοτούν τις ΑΠΕ με τον δικό τους τρόπο. Έτσι, η Ε.Ε. δημιούργησε ένα παζλ από επιδοτήσεις που διαιρεί διαρκώς την ενότητα της ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρισμού. Τα διαφορετικά προγράμματα στήριξης των ΑΠΕ θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια επανεθνικοποίηση της αγοράς ενέργειας της Ευρώπης και να αναιρέσουν 20 χρόνια σταθερής προόδου προς την ενσωμάτωση. Για να αποφευχθεί αυτός ο κίνδυνος, χρειάζεται κάποιος συντονισμός στην Ε.Ε. ανάμεσα στις διάφορες εθνικές πολιτικές για τις ΑΠΕ, ώστε να συγκλίνουν. Αυτή η σύγκλιση ίσως να μην φτάσει στο επίπεδο της πλήρους εναρμόνισης, καθώς αυτό θα ήταν πολιτικώς μη εφικτό, θα ήταν όμως αποδοτική.

4. Πρόσφατα η πολιτεία της Καλιφόρνιας, στην οποία έχει έδρα η εταιρεία σας, ανακοίνωσε νέες πρωτοβουλίες για την προώθηση της αποθήκευσης ενέργειας. Πως αξιολογείτε αυτές τις πρωτοβουλίες από τεχνική και οικονομική άποψη;

Αυτή είναι μια καλή ερώτηση. Όπως είπαμε νωρίτερα, η αποθήκευση ενέργειας μπορεί να αλλάξει το παιχνίδι στον κλάδο μας. Οι τεχνολογίες αποθήκευσης σε μεγάλη κλίμακα έχουν προχωρήσει αρκετά τα τελευταία χρόνια. Πέρα από την καθιερωμένη και σχετικά οικονομική αντλησιοταμίευση (η οποία είναι συγκεντρωμένη γεωγραφικά και δεν είναι πιθανή η επέκτασή της στο μέλλον σε πολλές χώρες), υπάρχουν τεχνολογικές επιλογές που βρίσκονται σε διάφορα στάδια ανάπτυξης και περιλαμβάνουν τον πεπιεσμένο αέρα ( Compressed Air Electric Storage), τις μπαταρίες ροής ( flow batteries), τα συστήματα στρεφόμενων σφονδύλων ( flywheels), την ηλεκτρόλυση του υδρογόνου, τους υπερ-πυκνωτές και την υπεραγώγιμη μαγνητική αποθήκευση ( Superconducting Magnetic Energy Storage).

Επίσης, είναι τεχνικά εφικτό να χρησιμοποιηθούν τα ηλεκτρικά οχήματα ως μονάδες αποθήκευσης ενέργειας συνδεδεμένες στο δίκτυο. Ενόψει του σημαντικού κόστους, μια βασική πρόκληση για την αποθήκευση ενέργειας είναι ο προσδιορισμός της αξίας, δηλαδή η αξιολόγηση των διάφορων υπηρεσιών που προσφέρει στο δίκτυο η καθεμία από τις λύσεις αυτές και η ανάπτυξη κατάλληλων μηχανισμών κινήτρων που θα λαμβάνουν υπόψη τον κίνδυνο και τα οφέλη για τις εταιρείες, τους καταναλωτές και λοιπά μέρη. Τα κίνητρα για την κατανεμημένη αποθήκευση θα απαιτήσουν επίσης και ένα νέο ρυθμιστικό πλαίσιο.

Στην Καλιφόρνια, οι ρυθμιστές αναγνώρισαν την ανάγκη αυτής της σημαντικής πηγής και πριν ένα μήνα πρότειναν να απαιτεί η πολιτεία από τις εταιρείες ηλεκτρισμού να αγοράσουν περισσότερο από 1,3 GW σε αποθήκευση ενέργειας ως το 2020 (ισχύς που αρκεί για να τροφοδοτήσει 1 εκατ. νοικοκυριά ανά πάσα στιγμή). Η αποθήκευση αυτή θα μπορούσε να βοηθήσει πολύ το σύστημα, καθώς αυξάνεται η διείσδυση των ΑΠΕ. Επιπλέον, η αποθήκευση θα καθιστούσε το ηλικιωμένο ηλεκτρικό δίκτυο διανομής της Καλιφόρνιας πιο ανθεκτικό και αξιόπιστο. Η απόφαση αυτή θα αλλάξει τον κλάδο της αποθήκευσης, όμως οι εταιρείες ηλεκτρισμού ανησυχούν ότι δεν θα υπάρχουν αρκετά καλοσχεδιασμένα έργα για να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις της Πολιτείας. Σημειώστε ότι οι απαιτήσεις για την αποθήκευση ενέργειας δεν μιλούν για συγκεκριμένες τεχνολογίες, αλλά αποκλείουν την αντλιοσιοταμίευση. Επίσης, τα κόστη είναι μια σοβαρή ανησυχία.

Ήδη, στην Καλιφόρνια βλέπουμε την ανάπτυξη μεγάλων δοκιμαστικών έργων αποθήκευσης ενέργειας. Η εταιρεία Pacific Gas & Electric της Βόρειας Καλιφόρνιας, εγκατέστησε έξω από την πόλη Vacaville μια συστοιχία μπαταριών 2 MW, ικανή να τροφοδοτήσει 1500 σπίτια. Το σύστημα, το οποίο εγκαταστάθηκε πέρυσι, χρησιμοποιεί έναν συνδυασμό νατρίου και θείου για την αποθήκευση ενέργειας. Μπορεί να στηρίξει την παραγωγή ενός μικρού φωτοβολταϊκού σταθμού παραγωγής εκεί κοντά. Ανάλογες συστοιχίες μπαταριών μπορούν να εγκατασταθούν έξω από υποσταθμούς, από εργοστάσια και μεγάλες εταιρείες για να βοηθήσουν στην διαχείριση της εξισορρόπησης του συστήματος. Επιπλέον, η Pacific Gas & Electric συνεργάζεται με τους ρυθμιστές για ένα σχέδιο 50 εκατ. δολαρίων που θα επιδείξει τις τεχνολογίες πεπιεσμένου αέρα. Οι τεχνολογίες αυτές χρησιμοποιούν τον ηλεκτρισμό από τις ανεμογεννήτριες για να συμπιέσουν τον αέρα και τον διοχετεύουν σε εξαντλημένα κοιτάσματα φυσικού αερίου στο υπέδαφος. Όταν η ζήτηση κορυφωθεί, ο αέρας απελευθερώνεται και παράγει ηλεκτρισμό μέσω μιας γεννήτριας.

Συμπερασματικά, υποστηρίζω πλήρως τις εξελίξεις αυτές ως ένα απαραίτητο μέσο για την μαζική διείσδυση των ΑΠΕ και την μετάβαση προς μια οικονομία χαμηλού άνθρακα. Θεωρώ ότι οι κινήσεις αυτές θα ενισχύσουν τον ανταγωνισμό και θα μειώσουν τα κόστη. 

http://www.energia.gr/article.asp?art_id=74474