Eως και εκατό φορές περισσότερο ρυπογόνα τα τζάκια

Με τοπίο στην... αιθαλομίχλη θα μοιάζει για ακόμα μία χρονιά το φετινό χειμερινό σκηνικό, καθώς τα πρώτα τζάκια που καίνε ήδη στο λεκανοπέδιο, επαναφέρουν μνήμες από τις «γκρίζες» και «αποπνυκτικές» νύχτες του περσινού χειμώνα.

Η ανησυχία πολιτών κορυφώνεται μετά τις αποκαλύψεις επιστημονικών φορέων, που αποδεικνύουν πως οι εκπομπές ρύπων από τζάκια και σόμπες είναι έως και κατά 100 φορές περισσότερες σε σχέση με τις αντίστοιχες από την καύση του λέβητα πετρελαίου. Η φθηνή λύση στη θέρμανση αποδεικνύεται ιδιαίτερα δαπανηρή για τη δημόσια υγεία και ιδιαίτερα των μικρών παιδιών και των χρονίως πασχόντων. Όπως έχει επισημάνει και ο Ιατρικός Σύλλογος Αθηνών, η καύση του ξύλου προκαλεί ολοένα και μεγαλύτερη συγκέντρωση των αιωρούμενων μικροσωματιδίων στην ατμόσφαιρα.

Τα μικροσωματίδια διαχωρίζονται, «ανάλογα με τη διάμετρό τους, δηλαδή σ' εκείνα που έχουν διάμετρο από 2,5 έως 10 μm, που συνήθως αποτελούνται από οξείδια του αργιλίου, πυρίτιο, σίδηρο και είναι εισπνεύσιμα, και σε αυτά με διάμετρο μικρότερη των 2,5 μm που παράγονται σε τεράστιες ποσότητες από καυσόξυλα και ξυλόσομπες και μπορούν να διεισδύσουν βαθύτερα στα πνευμόνια και να προκαλέσουν σοβαρότερη βλάβη. Την ίδια στιγμή, τον κώδωνα του κινδύνου κρούει και ο καθηγητής Πνευμονολογίας του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Π. Μπεχράκης, πρωτού λάβει φέτος εκτεταμένη έκταση το ζήτημα, ο οποίος μαζί με τον καθηγητή του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» Κ. Ελευθεριάδη επιβλέπει την εξέλιξη της συγκεκριμένης έρευνας του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων Υγείας (ΕΚΕΠΥ), για τη συσχέτιση της αύξησης των αιωρούμενων σωματιδίων με τις εισαγωγές στις πνευματολογικές κλινικές.

 Μάλιστα, όπως τονίζει, επιχειρείται να συνδυαστεί ένα δίκτυο συλλογής υγειονομικών πληροφοριών με τα επίπεδα ρύπανσης, αλλά ακόμη είναι νωρίς για να έχουμε κάποια ασφαλή συμπεράσματα. Σύμφωνα με υπολογισμούς, η συμμετοχή της οικιακής θέρμανσης στις εκπομπές και στη διαμόρφωση των μέσων επιπέδων των αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα της Αθήνας, εκτιμάται περί το 25%. Ενώ, οι εκπομπές σωματιδίων από την καύση ξύλου είναι πάνω από 50 (για ενεργειακό τζάκι) έως 100 φορές (για τζάκι, ξυλόσομπα) μεγαλύτερος από αυτές του συμβατικού λέβητα πετρελαίου, με αποτέλεσμα η συμβολή των εστιών στερεών καυσίμων στις συνολικές εκπομπές να είναι δυσανάλογα μεγάλη σε σχέση με το πλήθος τους.

 

Επικίνδυνο πείραμα

Το τρομερά επικίνδυνο πείραμα με τις «δολοφονικές» συγκεντρώσεις μικροσωματιδίων, που θέτουν σε άμεσο κίνδυνο την υγεία των πολιτών, αναμένεται να πρωταγωνιστήσει και τη φετινή χειμερινή περίοδο.

 Τα στοιχεία του περυσινού χειμώνα είναι αποκαλυπτικά, καθώς σύμφωνα με τα στοιχεία έρευνας του χημικού μηχανικού και τέως υπευθύνου στο υπουργείο Περιβάλλοντος για την ατμοσφαιρική ρύπανση Δημήτρη Χατζηδάκη, σε δείγμα 220 κατοίκων στην περιοχή του Λεκανοπεδίου (σχετικά με το πόσο αισθητή έγινε η αιθαλομίχλη κατά την περίοδο Δεκεμβρίου 2012 - Ιανουαρίου 2013), το 50% των κατοίκων του Λεκανοπεδίου ένιωσε δυσφορία, εξαιτίας της αιθαλομίχλης, ενώ το 16% παρουσίασε προβλήματα του αναπνευστικού, είχε πονοκεφάλους και ερεθισμούς στα μάτια. Για το 90% των κατοίκων, η όχληση που αισθάνθηκε τον φετινό χειμώνα ήταν πρωτόγνωρη, ενώ μόλις το 10% είχε παρουσιάσει δυσφορία και άλλα συμπτώματα τους προηγούμενους χειμώνες. Τα ποσοστά για τη δυσφορία κυμάνθηκαν σε χαμηλά επίπεδα στην ανατολική και νότια περιοχή του Λεκανοπεδίου και σε υψηλά επίπεδα στην υπόλοιπη Αττική.

Την ίδια στιγμή, το 80% των πολιτών δήλωνε ότι αντιλήφθηκε οσμή καμένου ξύλου, κατά την περίοδο μελέτης, ενώ το 40% αντιλήφθηκε οσμή καμένου υλικού αλλά όχι ξύλου, γεγονός που, καταδεικνύει τη χρήση ως βιοκαύσιμα σκουπιδιών, επεξεργασμένων ξύλων, επίπλων, μελαμίνες και άλλων επικίνδυνων για καύση υλικών.

 

Αστικά κέντρα

Την ίδια στιγμή, τα στοιχεία του «βομβαρδισμού» στη πλειψηφία των μεγάλων αστικών κέντρων, από τα επικίνδυνα αιωρούμενα σωματίδια που προκύπτουν από μελέτη που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ-Θαλής και τη συμμετοχή ερευνητικών ομάδων (Αστεροσκοπείο Αθηνών, το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», τα Πανεπιστήμια Κρήτης, Αιγαίου, Πατρών, Ιωαννίνων και το αμερικανικό Georgia Tech, με συμμετοχή πάνω από 20 διδακτορικών) είναι αποκαλυπτικά για την κατάσταση των πόλεων σε Αθήνα, Πάτρα, Γιάννενα και Ηράκλειο, στο διάστημα 10 Ιανουαρίου έως 10 Φεβρουαρίου. Στο Θησείο, οι μέγιστες ωριαίες συγκεντρώσεις ήταν περίπου 300 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο και στο κέντρο της Πάτρας πάνω από 200 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο.

Η κατάσταση θα μπορούσε να είναι ακόμη χειρότερη, αλλά, κατά ευτυχή συγκυρία, οι υψηλές θερμοκρασίες, ο δυνατός άνεμος και η βροχή που επικράτησαν το τελευταίο διάστημα (ο φετινός Ιανουάριος ήταν κατά περίπου 3,5 βαθμούς Κελσίου θερμότερος από τον περυσινό) περιόρισαν πολύ τη συχνότητα των επεισοδίων ρύπανσης. Σύμφωνα με τους επιστήμονες, ενδεχομένως σε άλλες περιοχές του λεκανοπεδίου το πρόβλημα να ήταν πιο οξύ. Πάντως, όπως υποστηρίζουν, οι μετρήσεις στο Θησείο αποτελούν μια απεικόνιση της μέσης κατάστασης στο αστικό περιβάλλον της πόλης. Τα κύρια δεδομένα που κατέληξε το πείραμα, με θέμα «Προσδιορισμός των πηγών και των φυσικοχημικών ιδιοτήτων των λεπτόκοκκων και υπερλεπτόκοκκων αιωρούμενων σωματιδίων του ατμοσφαιρικού αερολύματος που επηρεάζουν το κλίμα της Ελλάδας», ήταν:

-Οι συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων τις κρύες νύχτες με άπνοια έφτασαν σε πολύ υψηλά επίπεδα.
-Στο Θησείο, οι συγκεντρώσεις PM 2,5 ξεπέρασαν τα 50 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο αέρα έξι νύχτες κατά τον έναν μήνα των μετρήσεων. Σε τρεις από αυτές τις νύχτες ξεπέρασαν τα 100 μικρογραμμάρια.

Η καύση ξύλων ήταν υπεύθυνη (άνω του 90% συνεισφορά) για τις υψηλές συγκεντρώσεις τις νυχτερινές ώρες. Τα σωματίδια από την καύση ξύλων αποτελούνταν κατά 80% από οργανικές ενώσεις, κατά 10% από στοιχειακό άνθρακα (μη καθαρό γραφίτη) και κατά 10% από ανόργανα άλατα (χλωριούχο κάλιο, θειικό κάλιο κλπ). Οι εκατοντάδες οργανικές ενώσεις συμπεριλαμβάνουν πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες (ενώσεις ιδιαίτερα τοξικές για τη ζωή στον πλανήτη), αλκάνια, μονο-καρβοξυλικά και δι-καρβοξυλικά οξέα, διτερπενοικά οξέα .κλπ.

 

Πάτρα και Ιωάννινα

Απογοητευτικά ήταν τα αποτελέσματα και σε άλλες ελληνικές πόλεις όπου έγιναν μετρήσεις. Συγκεκριμένα, στην Πάτρα, οι συγκεντρώσεις των PM 2,5 ξεπέρασαν τα 50 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο για 12 νύχτες, κατά τη διάρκεια του μήνα των μετρήσεων. Σε πέντε από αυτές ξεπέρασαν τα 100 μικρογραμμάρια. Στα Ιωάννινα, τα επίπεδα των αιωρούμενων σωματιδίων ξεπέρασαν τα 50 μικρογραμμάρια σε 19 περιπτώσεις κατά τη διάρκεια της περιόδου 10 Ιανουαρίου - 10 Φεβρουαρίου. Σε πέντε από αυτές ξεπέρασαν τα 100 μικρογραμμάρια. Ενώ, ο μικρότερος αριθμός υπερβάσεων παρατηρήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης, όπου οι θερμοκρασίες είναι γενικώς υψηλότερες.

-Το 50% των κατοίκων του Λεκανοπεδίου ένιωσε δυσφορία εξαιτίας της αιθαλομίχλης τον περασμένο χειμώνα.
-Το 16% παρουσίασε προβλήματα του αναπνευστικού, είχε πονοκεφάλους και ερεθισμούς στα μάτια.
-Μόλις το 10% είχε παρουσιάσει δυσφορία και άλλα συμπτώματα τους προηγούμενους χειμώνες.

 

Εισαγωγές στα νοσοκομεία

Τα πνευμονολογικά περιστατικά και οι εισαγωγές στα νοσοκομεία της Αττικής λόγω της «έκρηξης» σωματιδίων από την καύση ξύλων για θέρμανση εμφάνισαν αύξηση στη διάρκεια του προηγούμενου χειμώνα. Σε έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών, αποτυπώθηκαν οι μέσες συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων (PM-10 - σωματίδια με διάμετρο 10 μm) ανά δήμο στο πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας και συνδέθηκαν με αύξηση της θνησιμότητας (κάθε 10 μgr/m3 αύξηση της συγκέντρωσης των αιωρούμενων σωματιδίων πάνω από τα θεσμοθετημένα όρια αντιστοιχεί σε αύξηση θνησιμότητας 0,87%) αξιοποιώντας στοιχεία του διεθνούς επιδημιολογικού προγράμματος APHEA.

Όπως προκύπτει, σε ορισμένες περιοχές όπου τα αιωρούμενα σωματίδια χτυπούν «κόκκινο», εκτιμάται ότι στους 1.000 κατοίκους που χάνουν σήμερα τη ζωή τους θα προστεθούν επιπλέον 10-12, ηλικίας άνω των 65 ετών. Μολονότι τον Ιανούριο του 2013 οι εισαγωγές στα νοσοκομεία με πνευμονολογικά προβλήματα εμφανίζονται αυξημένες κατά 2,14%, τις ημέρες που οι κλιματικές συνθήκες επέτρεπαν την παραμονή των ρύπων πάνω από την πόλη, αυξάνονταν οι προσελεύσεις και οι εισαγωγές στις πνευμονολογικές κλινικές. Χαρακτηριστικό είναι ότι στις 4-5 Φεβρουαρίου οι επτά σταθμοί μέτρησης σωματιδίων στην Αττική χτύπησαν «κόκκινο». Η μέση συγκέντρωση ήταν 184,1 μgr/m3 και οι προσελεύσεις στις πνευμονολογικές κλινικές έφτασαν τις 239, όταν συνήθως δεν ξεπερνούν τις 100, ενώ οι εισαγωγές τις 41.

 

Eκτακτα μέτρα και η «αστυνομία της καμινάδας»

Ακραίες περιπτώσεις εμφάνισης ιδιαίτερα υψηλών συγκεντρώσεων ρύπων και αφού έχουν εξαντληθεί όλα τα άλλα προληπτικά μέτρα, αφορά η πρόβλεψη για διακοπή της χρήσης των τζακιών και η σύσταση για χρήση εναλλακτικών καυσίμων ή πηγών θέρμανσης αφορά, μετά τον θόρυβο που προκάλεσε το μέτρο της απαγόρευσης για τα τζάκια και τις ξυλόσομπες, με το ΥΠΕΚΑ να διευκρινίζει ότι τα μέτρα θα εφαρμόζονται όταν η συγκέντρωση των ρύπων ξεπερνά τα 100 μικρογραμμάρια ανά κυβικό μέτρο.

Όπως προβλέπει η Κοινή Υπουργική Απόφαση, η «αστυνομία της καμινάδας» -όπως τη χαρακτηρίζουν εκπρόσωποι της αγοράς- θα διακόπτεται ακόμη και η λειτουργία των εγκαταστάσεων κεντρικής θέρμανσης με εξαίρεση τα κτίρια περίθαλψης και κοινωνικής πρόνοιας.

Τα μέτρα θα λαμβάνονται ανάλογα με την πηγή εκπομπής των αιωρούμενων σωματιδίων. Θα ξεκινούν με συστάσεις περιορισμού των εκπομπών από εστίες καύσης, ιδίως με την ορθή χρήση των συστημάτων θέρμανσης και θα προχωρούν σε περιορισμό των βιομηχανικών εκπομπών, με μείωση δραστηριότητας μόνον των ρυπογόνων εγκαταστάσεων (πάνω από 100 mg/κυβικό μέτρο), για περιορισμό των κυκλοφοριακών εκπομπτών μέσω συστάσεων προς τους οδηγούς αλλά και απαγόρευση της κυκλοφορίας συγκεκριμένων τύπων οχημάτων σε συγκεκριμένες περιοχές κ.λπ.

 

Το «Big Smoke» του Λονδίνου

Η αιθαλομίχλη είναι ένα είδος ατμοσφαιρικής ρύπανσης που προκαλείται από μείγμα καπνού και ομίχλης στον αέρα. Το μείγμα αυτό περιέχει επιβλαβή αέρα και σωματίδια τα οποία αν μείνουν για πολύ καιρό πάνω από μια περιοχή προκαλούν σοβαρά προβλήματα στον ανθρώπινο οργανισμό. Αν και κανείς δεν μπορεί να κάνει άτοπους συσχετισμούς του φαινομένου σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας, η αιθαλομίχλη έγινε γνωστή πριν από 60 χρόνια από το Λονδίνο. Τότε ένα παχύ στρώμα κατέβηκε στη βρετανική πρωτεύουσα από τις 4 Δεκεμβρίου 1952 μέχρι το Μάρτιο του 1953. Η αιθαλομίχλη ενοχοποιείται για τον θάνατο 4 έως 12 χιλιάδων ατόμων και οδήγησε στη λήψη μέτρων από την κυβέρνηση. Οι Λονδρέζοι εκείνη την εποχή εξαιτίας του ψύχους άρχισαν να καίνε μεγάλες ποσότητες άνθρακα.

Η μεγάλη αιθαλομίχλη ή Big Smoke οδήγησε το 1956 σε νέους κανονισμούς, γνωστούς και ως Clean Air Act. Δόθηκαν οικονομικά κίνητρα στους ιδιοκτήτες να αντικαταστήσουν τις συσκευές άνθρακα με εναλλακτικές λύσεις, όπως η εγκατάσταση συστημάτων φυσικού αερίου τα οποία παράγουν λιγότερο καπνό. Η κεντρική θέρμανση (με χρήση φυσικού αερίου, ηλεκτρικής ενέργειας, πετρελαίου) ήταν σπάνια στις περισσότερες κατοικίες εκείνη την εποχή.

(από την εφημερίδα "ΗΜΕΡΗΣΙΑ", 23/11/2013)

http://www.energia.gr/article.asp?art_id=76544